Μια διπλή θανάσιμη κληρονομιά

Αν δεν ήταν τραγική ως προς τις επιπτώσεις της, θα ήταν διασκεδαστική η επιμονή των οικονομολόγων στις βαρύγδουπες λογιστικές αφαιρέσεις τους: Όταν ένας πόρος ακριβαίνει ή γίνεται δυσεύρετος, μας λένε, τότε οι παραγωγοί στρέφονται σε άλλους φθηνότερους πόρους ή βρίσκουν άλλες τεχνολογικές λύσεις. Από τα ύψη του ελεφάντινου πύργου της ακαδημαϊκής νομενκλατούρας, η σκέψη αυτή ακούγεται άψογη. Όταν, φερ’ ειπείν, σου λείπει το πετρέλαιο, κάνεις έτσι και αγοράζεις φυσικό αέριο. Κι όταν αυτό ακριβαίνει πολύ, πατάς ένα κουμπί και μπαίνεις σε τεχνολογικούς παραδείσους, ένθα ουκ έστι ενεργειακή έλλειψη: Να πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, να φωτοκύτταρα στη Σαχάρα, να ενέργεια μηδενικού σημείου και να ό,τι άλλο βγει από το μεγάλο κουτί των παραισθήσεων. Καταπληκτικά πράγματα.

Στον πραγματικό πλανήτη Γη, όμως, οι πόροι είναι πεπερασμένοι. Υπάρχει τόσο πετρέλαιο και ούτε ένα βαρέλι περισσότερο. Υπάρχει τόσο αέριο και ούτε ένα κυβικό μέτρο παραπάνω. Κι απ’ αυτά έχουμε ήδη καταναλώσει τα μισά. Τα πυρηνικά εργοστάσια κάποια στιγμή παράγουν Τσερνόμπιλ και Φουκουσίμες και μαζί με τα φωτοκύτταρα και τις ανεμογεννήτριες δεν μπορούν με τίποτα να χορτάσουν την ακόρεστη ενεργειακή πείνα του αδηφάγου καπιταλισμού. Όσο για τη δωρεάν κβαντική ενέργεια του μηδενικού σημείου, ε, αφήστε το καλύτερα. Στον πραγματικό λοιπόν κόσμο, όταν δεν έχεις έναν αναγκαίο πόρο (π.χ. νερό, πετρέλαιο ή γεωργική γη) ή όταν είναι πολύ ακριβός, ποτέ δεν κάνεις αυτά που εισηγείται η προπαγάνδα που λέγεται οικονομολογία. Δεν υπάρχουν υποκατάστατα πόρων και όλοι μαζί οι πόροι είτε λιγοστεύουν είτε δεν επαρκούν να ικανοποιήσουν την τερατώδη ζήτηση. Αυτό που κάνεις είναι απλό, ξεκάθαρο και ιστορικά δοκιμασμένο: Τον αρπάζεις από τον γείτονά σου – εφ’ όσον φυσικά μπορείς. Κι αν αυτό δεν το επιτρέπει ανοιχτά η πολυδιαφημισμένη πολιτική ορθότητα του καιρού μας, περιμένετε λίγο και θα το δείτε κι αυτό. Οι πόλεμοι των πόρων πάντα υπήρχαν (λόγου χάρη, τί άλλο ήταν η αποικιοκρατία;), αλλά σε λίγο δεν θα χρειάζεται να τηρούνται ούτε τα προσχήματα.

Καθώς ο κόσμος μας καταβαίνει στη μεταβιομηχανική εποχή, κουβαλάει μαζί του τη διπλή θανάσιμη κληρονομιά του καπιταλισμού: Μειούμενους φυσικούς πόρους και κλιματική αλλαγή. Αυτή τη διπλή κληρονομιά εξετάζει  στο άρθρο που ακολουθεί ο Michael Klare, συγγραφέας των βιβλίων Blood and Oil και The Race for What’s Left. 

~ Gregorius

 o o o

 Ένας κόσμος γεμάτος σοκ πόρων

του Michael Klare

Κουράγιο. Μπορεί να μην είσθε σε θέση να το δείτε ακόμα, αλλά σύμφωνα με διεθνούς φήμης ειδικούς και τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ, η γη ήδη σαλεύει κάτω από τα πόδια σας. Ακόμα και αν δεν το έχετε πληροφορηθεί, βρισκόσαστε σε ένα νέο πλανήτη, σε ένα κόσμο με εξαφανιζόμενους πόρους, σε μια κατάσταση που η ανθρωπότητα δεν έχει ξαναγνωρίσει.

Δύο εφιαλτικά σενάρια – το ένα μιλάει για παγκόσμιες ελλείψεις ζωτικών πόρων και το άλλο για την απαρχή ακραίων καιρικών μεταβολών – έχουν αρχίσει ήδη να συγκλίνουν και τις επόμενες δεκαετίες κατά πάσα πιθανότητα θα προκαλέσουν ένα τσουνάμι ταραχών, εξεγέρσεων, ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Το πώς ακριβώς θα είναι αυτό το τσουνάμι καταστροφών μάλλον είναι δύσκολο να προβλεφθεί προς το παρόν, αλλά οι ειδικοί προειδοποιούν για “πολέμους νερού” σε αμφισβητούμενα ποτάμια συστήματα, για διαδηλώσεις τροφίμων σε όλο τον κόσμο πυροδοτημένες από υπερβολικές αυξήσεις τιμών στα αναγκαία προς το ζην, για μαζικά ρεύματα κλιματικών μεταναστών (με αντίστοιχη αντιμεταναστευτική βία) και για διάλυση της κοινωνικής τάξης ή κατάρρευση κρατών. Κατ’ αρχάς, όλος αυτός ο χαμός θα ξεκινήσεις από την Αφρική, την Κεντρική Ασία και άλλες περιοχές του υπανάπτυκτου κόσμου, αλλά κάποια στιγμή όλες οι περιοχές του πλανήτη θα προσβληθούν.

Για να κατανοήσουμε την έκταση της επικείμενης καταστροφής, είναι ανάγκη να εξετάσουμε μία μία τις δυνάμεις που συνδυάζονται για να προκαλέσουν αυτό τον μελλοντικό κατακλυσμό.

Ελλείψεις πόρων και πόλεμοι πόρων

Θα ξεκινήσουμε από ένα απλό δεδομένο: Την πρόβλεψη μελλοντικών ελλείψεων σε ζωτικούς φυσικούς πόρους, όπως ενέργεια, νερό, καλλιεργήσιμη γη, τρόφιμα και κρίσιμα μέταλλα. Αυτό από μόνο του εγγυάται κοινωνική αστάθεια, γεωπολιτικές τριβές και πολέμους.

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως δεν χρειάζεται να υπάρξει απόλυτη έλλειψη σε οποιαδήποτε από αυτές τις κατηγορίες πόρων για να ενεργοποιηθεί αυτό το σενάριο. Φτάνει απλώς η έλλειψη εφοδίων επαρκών για την αντιμετώπιση των αναγκών ενός αυξανόμενου, όλο και πιο αστικοποιημένου και εκβιομηχανισμένου παγκόσμιου πληθυσμού. Με δεδομένο το κύμα εξολόθρευσης ειδών που καταγράφουν οι επιστήμονες, κάποιοι πόροι – ιδίως κάποια είδη ψαριών, ζώων και δέντρων, για παράδειγμα – θα γίνονται όλο και λιγότερο άφθονα τις δεκαετίες που έρχονται και ίσως εξαφανιστούν τελείως. Αλλά και κρίσιμες ύλες για τον σύγχρονο πολιτισμό, όπως το πετρέλαιο, το ουράνιο και ο χαλκός, απλώς θα γίνονται όλο και πιο δύσκολο να βρεθούν και θα ακριβαίνουν και αυτό θα προκαλεί μποτιλιαρίσματα τροφοδοσίας και περιοδικές ελλείψεις.

Το πετρέλαιο – το πιο σημαντικό αγαθό στην παγκόσμια οικονομία – προσφέρει ένα εύστοχο παράδειγμα. Αν και τα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου μπορεί πράγματι να αυξηθούν τις επόμενες δεκαετίες, πολλοί ειδικοί αμφιβάλλουν αν μπορούν να επαρκέσουν για την αντιμετώπιση των αναγκών της ανερχόμενης μεσαίας τάξης, η οποία αναμένεται να αγοράσει, για παράδειγμα, εκατομμύρια καινούργια αυτοκίνητα στο άμεσο μέλλον. Στην έκθεσή του World Energy Outlook (Παγκόσμιες ενεργειακές προοπτικές) για το 2011, το Διεθνές Γραφείο Ενέργειας (ΙΕΑ) υποστήριζε πως είναι δυνατόν να ικανοποιηθεί μια αναμενόμενη παγκόσμια ζήτηση 104 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα το 2035. Κι αυτό, έλεγε η έκθεση, θα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα επιπλέον κοιτάσματα “μη-συμβατικού” πετρελαίου (καναδέζικες αμμόπισσες, σχιστολιθικό πετρέλαιο κ.ο.κ.), καθώς και σε 55 εκατομμύρια βαρέλια επιπλέον πετρελαίου από κοιτάσματα “που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί” και “κοιτάσματα που δεν έχουν ακόμα αξιοποιηθεί”.

Πολλοί αναλυτές όμως χλευάζουν αυτή την αισιόδοξη εκτίμηση, υποστηρίζοντας ότι τα αυξανόμενα κόστη παραγωγής (για ενέργεια που η εξόρυξή της θα είναι όλο και πιο δύσκολη και όλο και πιο ακριβή), η περιβαλλοντική αντίσταση, οι πόλεμοι, η διαφθορά και άλλα εμπόδια θα κάνουν εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθούν αυξήσεις τέτοιου επιπέδου. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν η παραγωγή καταφέρει κάποια στιγμή να ξεπεράσει το επίπεδο των 87 εκατομμυρίων την ημέρα που πέτυχε το 2010, ο στόχος των 104 εκατομμυρίων βαρελιών δεν θα επιτευχθεί ποτέ και οι μεγαλύτεροι καταναλωτές του κόσμου θα αντιμετωπίσουν πραγματικά οξύτατες ελλείψεις.

Το νερό προσφέρει ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σε ετήσια βάση, ο όγκος του πόσιμου νερού που προσφέρει η βροχόπτωση (και η χιονόπτωση) παραμένει λίγο πολύ σταθερός: Περίπου 40.000 κυβικά χιλιόμετρα. Αλλά ένα μεγάλο μέρος αυτού του νερού πέφτει στη Γροιλανδία, την Ανταρκτική, τη Σιβηρία και την εσωτερική Αμαζονία, όπου οι άνθρωποι είναι ελάχιστοι, και έτσι το νερό που απομένει για τις μεγάλες συγκεντρώσεις των ανθρώπων είναι εκπληκτικά λίγο. Σε πολλές περιοχές με υψηλά πληθυσμιακά επίπεδα, τα αποθέματα νερού ήδη είναι αρκετά ελλειμματικά. Αυτό ισχύει κυρίως για τη Βόρεια Αφρική, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή, όπου η ζήτηση για νερό συνεχίζει να αυξάνεται λόγω των αυξανόμενων πληθυσμών, της αστικοποίησης και της εμφάνισης νέων υδροβόρων βιομηχανιών. Έτσι, ακόμα και όταν τα αποθέματα νερού παραμένουν σταθερά, το αποτέλεσμα είναι ένα περιβάλλον όλο και μεγαλύτερων ελλείψεων.

Όπου κι αν κοιτάξετε, η εικόνα είναι περίπου η ίδια: Τα αποθέματα κρίσιμων πόρων μπορεί να αυξάνονται ή να μειώνονται, αλλά σπανίως δείχνουν να ξεπερνούν τη ζήτηση, προκαλώντας έτσι μια αίσθηση εκτεταμένων και συστημικών ελλείψεων. Όποιες κι αν είναι οι αιτίες της, αυτή η αντίληψη ελλείψεων – ή επικείμενων ελλείψεων – συχνά οδηγεί σε άγχος, δυσφορία, εχθρότητα και επιθετικότητα. Η κατάσταση αυτή είναι πολύ γνωστή και εμφανίζεται συχνά σε όλη την ανθρώπινη ιστορία.

Στο βιβλίο του Constant Battles (Διαρκείς μάχες), παραδείγματος χάρη, ο Steven LeBlanc, διευθυντής συλλογών του Μουσείου Αρχαιολογίας και Εθνολογίας Peabody του Harvard, σημειώνει ότι πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί γνώρισαν υψηλά επίπεδα πολέμων όταν αντιμετώπισαν ελλείψεις πόρων που προκλήθηκαν από πληθυσμιακή αύξηση, σιτοδείες ή παρατεταμένη λειψυδρία. Ο Jared Diamond, συγγραφέας του μπεστσέλλερ Collapse (Κατάρρευση), έχει ανιχνεύσει μια παρόμοια εξέλιξη στον πολιτισμό των Μάγια και στην κουλτούρα των Ανασάζι στο Chaco Canyon του Νέου Μεξικού. Πιο πρόσφατα, η ανησυχία για την επάρκεια τροφίμων του πληθυσμού τους ήταν σημαντικός παράγων για την εισβολή της Ιαπωνίας στη Μαντζουρία το 1931 και τις γερμανικές εισβολές στην Πολωνία το 1939 και τη Σοβιετική Ένωση το 1941, σύμφωνα με τη Lizzie Collingham στο βιβλίο της The Taste of War (Η γεύση του πολέμου).

Αν και το παγκόσμιο απόθεμα των πιο βασικών αγαθών γνώρισε τεράστια αύξηση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αναλυτές βλέπουν πως οι συγκρούσεις για πόρους επιμένουν εκεί όπου οι πόροι είναι ελλειμματικοί ή υπάρχει ανησυχία για τη μελλοντική επάρκειά τους. Για παράδειγμα, πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι συγκρούσεις στο Νταρφούρ και άλλες περιοχές της Βόρειας Αφρικής προκλήθηκαν, τουλάχιστον εν μέρει, από τον ανταγωνισμό μεταξύ φυλών της ερήμου για την πρόσβαση σε σπάνια αποθέματα νερού, ενώ σε μερικές περιπτώσεις επιδεινώθηκαν λόγω των αυξανόμενων πληθυσμιακών επιπέδων.

“Στο Νταρφούρ”, λέει μια έκθεση του 2009 από το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ για τον ρόλο των φυσικών πόρων στη σύγκρουση, “οι επαναλαμβανόμενες λειψυδρίες, οι αυξανόμενες δημογραφικές πιέσεις και η πολιτική περιθωριοποίηση είναι μερικές από τις δυνάμεις που ώθησαν αυτή την περιοχή σε ένα σπιράλ ανομίας και βίας το οποίο οδήγησε σε 300.000 θανάτους και τον εκτοπισμό περισσότερων από δύο εκατομμύρια ανθρώπων από το 2003”.

Η ανησυχία για τα μελλοντικά αποθέματα είναι επίσης συχνά ένας παράγων συγκρούσεων που ξεσπούν για την πρόσβαση στο πετρέλαιο  ή τον έλεγχο αμφισβητούμενων υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το 1979, για παράδειγμα, όταν η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν ανέτρεψε τον Σάχη και οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν, η Ουάσιγκτον άρχισε να φοβάται ότι μια μέρα μπορεί να της απαγορευόταν η πρόσβαση στο πετρέλαιο του Περσικού Κόλπου. Τότε, ο πρόεδρος Τζίμυ Κάρτερ ανακοίνωσε αυτό που αργότερα ονομάστηκε Δόγμα Κάρτερ. Στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 1980, ο Κάρτερ επιβεβαίωσε ότι κάθε ενέργεια για την παρεμπόδιση της ροής του πετρελαίου από τον Κόλπο θα θεωρείτο απειλή για τα “ζωτικά συμφέροντα” της Αμερικής και θα αντιμετωπιζόταν “με κάθε αναγκαίο μέσο, συμπεριλαμβανόμενης και της στρατιωτικής βίας”.

Το 1990, αυτή η αρχή ενεργοποιήθηκε από τον πρόεδρο George H.W. Bush για να δικαιολογηθεί η αμερικανική επέμβαση στο πρώτο πόλεμο του Περσικού Κόλπου, ακριβώς όπως και ο γιος του τη χρησιμοποίησε εν μέρει για να δικαιολογήσει την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Σήμερα, παραμένει ως βάση των αμερικανικών σχεδίων για χρήση βίας ώστε να μη μπορέσουν οι Ιρανοί να κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ, δηλαδή το στρατηγικό υδάτινο πέρασμα που συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό, από το οποίο περνά το 35% περίπου των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών πετρελαίου.

Πρόσφατα, μια σειρά συγκρούσεων για πόρους τείνει να φτάσει σε σημείο έκρηξης μεταξύ Κίνας και των γειτόνων της στη Νοτιανατολική Ασία για τον έλεγχο των υπεράκτιων κοιτασμάτων πετρελαίου και αερίου στη Νότια Σινική Θάλασσα. Αν και οι ναυτικές συγκρούσεις που προέκυψαν δεν οδήγησαν σε απώλειες ζωής, εντούτοις υπάρχει μια μεγάλη πιθανότητα στρατιωτικής κλιμάκωσης. Μια παρόμοια κατάσταση έχει προκύψει στην Ανατολική Σινική Θάλασσα, όπου Κίνα και Ιαπωνία διαγκωνίζονται για τον έλεγχο εξίσου πολύτιμων υποθαλάσσιων κοιτασμάτων. Στο μεταξύ, στον Νότιο Ατλαντικό Ωκεανό, η Αργεντινή και η Βρετανία για μια ακόμα φορά διασταυρώνουν τα ξίφη τους για τα Νησιά Φώκλαντ (Μαλβίδες, κατά τους Αργεντινούς) επειδή ανακαλύφθηκε πετρέλαιο στις γύρω θάλασσες.

Όπως φαίνεται, οι πιθανές συγκρούσεις για πόρους όπως οι παραπάνω θα πολλαπλασιάζονται τα επόμενα χρόνια όσο θα αυξάνεται η ζήτηση, όσο τα αποθέματα θα μειώνονται και όσο περισσότερα από αυτά που απομένουν θα βρίσκονται σε αμφισβητούμενες περιοχές. Στην έκθεσή του Resource Futures (Οι προοπτικές των πόρων), το έγκυρο βρετανικό κέντρο μελετών Chatham House δείχνει να ανησυχεί ιδιαίτερα για πιθανούς πολέμους για το νερό, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως οι λεκάνες απορροής του Νείλου και του Ιορδάνη Ποταμού, όπου αρκετές ομάδες ή χώρες πρέπει να μοιράζονται τον ίδιο ποταμό για το μεγαλύτερο μέρος των υδατικών αποθεμάτων τους και λίγες διαθέτουν τα μέσα για να αναπτύξουν εναλλακτικές λύσεις. “Σ’ αυτό το φόντο περιορισμένων αποθεμάτων και ανταγωνισμών, τα ζητήματα που σχετίζονται με τα δικαιώματα ύδρευσης, τις τιμές και τη ρύπανση γίνονται εκρηκτικά”, σημειώνει η έκθεση. “Σε περιοχές με περιορισμένη δυνατότητα διαχείρισης των κοινών πόρων, εξισορρόπησης των αντιμαχόμενων απαιτήσεων και κινητοποίησης νέων επενδύσεων, οι εντάσεις για το νερό μπορεί να μεταμορφωθούν εκρηκτικά σε πιο ανοιχτές αναμετρήσεις”.

Κλιματική αλλαγή και σοκ πόρων

Οι συγκρούσεις αυτές μάλλον θα πολλαπλασιαστούν από μόνες τους επειδή σε πολλές περιοχές τα αποθέματα κρίσιμων πόρων δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στη ζήτηση. Αλλά όπως φαίνεται, οι συγκρούσεις αυτές δεν συμβαίνουν “από μόνες τους”. Στον πλανήτη μας, μια δεύτερη μείζων δύναμη έχει μπει στην εξίσωση με δραματικό τρόπο. Με την εντεινόμενη κλιματική αλλαγή, όλα γίνονται πιο τρομακτικά.

Κανονικά, όταν σκεφτόμαστε τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής, σκεφτόμαστε πρώτα απ’ όλα το περιβάλλον – τους πάγους που λιώνουν στην Αρκτική ή τη Γροιλανδία, την ανύψωση της θαλάσσιας επιφάνειας, τις ολοένα εντονότερες θύελλες, τις επεκτεινόμενες ερήμους και τα απειλούμενα ή εξαφανιζόμενα είδη, όπως η πολική αρκούδα. Αλλά όλο και περισσότεροι ειδικοί αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι οι άνθρωποι θα νιώσουν άμεσα τις σοβαρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω της βλάβης ή της απόλυτης καταστροφής των περιβαλλόντων από τα οποία εξαρτόμαστε για την παραγωγή τροφίμων, για τις βιομηχανικές μας δραστηριότητες ή απλώς για να ζούμε. Ουσιαστικά, η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει καταστροφές παρεμποδίζοντας την πρόσβασή μας στα αναγκαία προς το ζην – σε κρίσιμους δηλαδή πόρους που περιλαμβάνουν τα τρόφιμα, το νερό, την καλλιεργήσιμη γη και την ενέργεια. Κι αυτό θα είναι καταστρεπτικό για την ανθρώπινη ζωή, καθώς αυξάνει επίσης σημαντικά τον κίνδυνο κάθε μορφής συγκρούσεων για τους πόρους.

Γνωρίζουμε ήδη αρκετά για τις επερχόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κι έτσι μπορούμε να προβλέψουμε με αρκετή σιγουριά τα παρακάτω:

Η άνοδος της επιφάνειας της θάλασσας τον επόμενο μισό αιώνα θα εξαφανίσει πολλές παραλιακές περιοχές, καταστρέφοντας μεγάλες πόλεις, κρίσιμες υποδομές (όπως δρόμους, σιδηροδρομικές γραμμές, λιμάνια, αεροδρόμια, αγωγούς, διυλιστήρια, ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες) και γεωργική γη.

Οι μειούμενες βροχές και οι παρατεταμένες ξηρασίες θα μετατρέψουν πολλές εύφορες πεδιάδες σε ερήμους, μειώνοντας έτσι την παραγωγή τροφίμων και δημιουργώντας εκατομμύρια “κλιματικών προσφύγων”.

Οι όλο και πιο ισχυρές θύελλες και οι έντονοι καύσωνες θα εξοντώνουν τα σπαρτά, θα προκαλούν πυρκαγιές δασών και πλημμύρες και θα καταστρέφουν κρίσιμες υποδομές.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πόσα τρόφιμα, γη, νερό και ενέργεια θα χαθούν εξαιτίας αυτής της εφόδου (και άλλων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που δυσκολευόμαστε να προβλέψουμε ή και να φανταστούμε), αλλά το άθροισμα θα είναι χωρίς αμφιβολία συγκλονιστικό. Στην έκθεσή του Resource Futures, το Chatham House κάνει μια ιδιαίτερα ανατριχιαστική προειδοποίηση όταν εξετάζει τον κίνδυνο των μειωμένων βροχοπτώσεων στη γεωργία. “Μέχρι το 2020”, λέει η έκθεση, “οι σοδειές από τη μη αρδευόμενη γεωργία μπορεί να μειωθούν μέχρι και 50%” σε μερικές περιοχές. Τα υψηλότερα επίπεδα απωλειών αναμένονται στην Αφρική, όπου η εξάρτηση από τη μη αρδευόμενη γεωργία είναι μεγαλύτερη, αλλά και η γεωργία στην Κίνα, την Ινδία, το Πακιστάν, και την Κεντρική Ασία μάλλον θα επηρεαστεί σοβαρά επίσης.

Οι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι άλλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα μειώσουν επίσης τη ροή πολλών ποταμών με ζωτική σημασία και θα περιορίσουν τα υδατικά αποθέματα για την άρδευση, την υδρο-ηλεκτρική παραγωγή ενέργειας και τους πυρηνικούς αντιδραστήρες (που χρειάζονται τεράστιες ποσότητες νερού για ψύχρανση). Το λιώσιμο των παγετώνων, ιδιαίτερα στις Άνδεις στη Λατινική Αμερική και τα Ιμαλάια στη Νότια Ασία, θα στερήσουν από πολλές κοινότητες και πόλεις κρίσιμα αποθέματα νερού. Η αναμενόμενη αύξηση των τυφώνων θα αποτελέσει μια αυξανόμενη απειλή για της υπεράκτιες πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου, τα παραθαλάσσια διυλιστήρια, τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρισμού και τα υπόλοιπα στοιχεία του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος.

Το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής θα ανοίξει αυτή την περιοχή στην εκμετάλλευση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αλλά μια αύξηση στην κίνηση των παγόβουνων θα κάνει επικίνδυνη και εξαιρετικά ακριβή κάθε προσπάθεια εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων αυτής της περιοχής. Οι μακρύτερες καλλιεργητικές περίοδοι στον βορρά, ιδίως στις βορειότερες επαρχίες της Σιβηρίας και του Καναδά, μπορεί να αντισταθμίσουν σε κάποιο βαθμό την ξηρασία των πεδιάδων σε νοτιότερες περιοχές. Όμως, η μετακίνηση του παγκόσμιου γεωργικού συστήματος (και των γεωργών του πλανήτη) βορειότερα από τις εγκαταλειμμένες γεωργικές περιοχές στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό, τη Βραζιλία, την Ινδία, την Κίνα, την Αργεντινή και την Αυστραλία είναι ένα τρομακτικό ενδεχόμενο.

Μπορούμε να συμπεράνουμε με ασφάλεια ότι η κλιματική αλλαγή, ιδίως όταν συνδυάζεται με αυξανόμενες ελλείψεις εφοδίων, θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση των ζωτικών πόρων του πλανήτη, διογκώνοντας το είδος των πιέσεων που ιστορικά οδηγούν σε συγκρούσεις, ακόμα και υπό καλύτερες συνθήκες. Κατ’ αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με την έκθεση του Chatham House, η κλιματική αλλαγή θα πρέπει να θεωρείται “πολλαπλασιαστής απειλών… κρίσιμος παράγων που επιδεινώνει την υφιστάμενη τρωτότητα σε πόρους” σε κράτη ήδη επιρρεπή σε τέτοιες διαταραχές.

Όπως και άλλοι ειδικοί σ’ αυτό το ζήτημα, οι αναλυτές του Chatham House υποστηρίζουν, παραδείγματος χάρη, ότι η κλιματική αλλαγή θα μειώσει τις σοδειές σε πολλές περιοχές, θα στείλει στα ύψη τις παγκόσμιες τιμές τροφίμων και θα πυροδοτήσει ταραχές εκ μέρους όσων ήδη έχουν φτάσει στα όρια υπό τις παρούσες συνθήκες. “Η αυξημένη συχνότητα και σοβαρότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως ξηρασίες, καύσωνες και πλημμύρες, θα οδηγήσουν επίσης σε πολύ μεγαλύτερα και συχνότερα σοκ τοπικής συγκομιδής σε ολόκληρο τον κόσμο… Αυτά τα σοκ θα επηρεάζουν τις παγκόσμιες τιμές τροφίμων κάθε φορά που χτυπιούνται κρίσιμα κέντρα γεωργικής παραγωγής – επιδεινώνοντας έτσι περαιτέρω την αστάθεια των παγκόσμιων τιμών τροφίμων”. Αυτό με τη σειρά του θα αυξάνει την πιθανότητα πολιτικού αναβρασμού.

Όταν, για παράδειγμα, ένας φοβερός καύσωνας αποδεκάτισε την παραγωγή σιταριού στη Ρωσία το καλοκαίρι του 2010, η παγκόσμια τιμή του σιταριού (και του βασικού για τη ζωή ψωμιού) άρχισε να σκαρφαλώνει αμείλικτα προς τα πάνω, φτάνοντας σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Με τις τοπικές κυβερνήσεις απρόθυμες ή ανίκανες να βοηθήσουν τους απελπισμένους πληθυσμούς, η οργή για τα απλησίαστα τρόφιμα συνενώθηκε με τη δυσανασχέτηση για τα αυταρχικά καθεστώτα και πυροδότησε τη μαζική λαϊκή έκρηξη που είναι γνωστή ως Αραβική Άνοιξη.

Πολλές τέτοιες εκρήξεις είναι πιθανές στο μέλλον, υποστηρίζει το Chatham House, αν οι παρούσες τάσεις συνεχίσουν, καθώς η κλιματική αλλαγή και οι ελλείψεις πόρων συγχωνεύονται σε μια ενιαία πραγματικότητα στον κόσμο μας. Και ένα προκλητικό ερώτημα των αναλυτών στοιχειώνει τη σκέψη μας: “Βρισκόμαστε άραγε στην αυγή μιας νέας παγκόσμιας τάξης που θα κυριαρχείται από συγκρούσεις για την  πρόσβαση σε οικονομικά ανεκτούς πόρους;”

Για τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών, που δείχνουν να έχουν επηρεαστεί από αυτή την έκθεση, η απάντηση ήταν ξεκάθαρη. Το Μάρτιο που πέρασε, για πρώτη φορά, ο διευθυντής Εθνικών Πληροφοριών James R. Clapper συμπεριέλαβε “τον ανταγωνισμό και τις ελλείψεις σε σχέση με τους φυσικούς πόρους” στις απειλές για την εθνική ασφάλεια ισότιμα με την παγκόσμια τρομοκρατία, τον κυβερνοπόλεμο και τη διάδοση των πυρηνικών όπλων.

“Πολλές χώρες σημαντικές για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εύτρωτες στα σοκ φυσικών πόρων που εκφυλίζουν την οικονομική ανάπτυξη, αποθαρρύνουν τις προσπάθειες εκδημοκρατισμού, αυξάνουν τον κίνδυνο καθεστωτικής αστάθειας και επιδεινώνουν τις περιφερειακές εντάσεις”, έγραψε σε μια δήλωσή του προς την Επίλεκτη Επιτροπή για τις Πληροφορίες της Γερουσίας. “Τα ακραία καιρικά φαινόμενα (πλημμύρες, ξηρασίες, καύσωνες) όλο και περισσότερο θα διαλύουν τις αγορές τροφίμων και ενέργειας και θα επιδεινώνουν τις αδυναμίες των κρατών, αυξάνοντας την ανθρώπινη μετανάστευση και πυροδοτώντας ταραχές, πολιτική ανυπακοή και βανδαλισμούς”.

Υπήρχε μια καινούργια φράση ενσωματωμένη στα σχόλιά του: “Σοκ πόρων”. Συλλαμβάνει κάτι από τον κόσμο προς τον οποίο κατρακυλάμε και μια τέτοια έκφραση είναι ασυνήθιστη για τις υπηρεσίες πληροφοριών οι οποίες, σαν τις κυβερνήσεις που υπηρετούν, σε μεγάλο βαθμό παραβλέπουν ή αγνοούν τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Για πρώτη φορά, ανώτεροι κρατικοί αναλυτές αρχίζουν να λαμβάνουν υπ’ όψη αυτά για τα οποία προειδοποιούσαν οι ειδικοί στα ενεργειακά, οι αναλυτές πόρων και οι επιστήμονες: Ότι η αχαλίνωτη κατανάλωση των φυσικών πόρων του πλανήτη, συνδυασμένη με την έλευση της ακραίας κλιματικής αλλαγής, θα μπορούσε να προκαλέσει μια παγκόσμια έκρηξη ανθρώπινου χάους και σύγκρουσης. Σήμερα κατευθυνόμαστε κατευθείαν σε ένα τέτοιο κόσμο γεμάτο σοκ πόρων.